پودر ماهی چیست؟ از تولید تا کاربردها [+ نکات خرید]

پودر ماهی (به انگلیسی Fish Powder, Fish Meal) یک محصول صنعتی از ماهی ها می باشد که پس از فرآوری و خشک کردن، در صنایع مختلف از جمله خوراک آبزیان، دام و طیور و حتی صنایع دارویی کاربرد دارد. پودر ماهی به دلیل منبع غنی پروتئین و امگا 3 یک مکمل قوی و البته مناسب، از آن استفاده می شود. در این مقاله در وبسایت گنوپودر (صاحب برند پودر ماهی جنوب) قصد داریم به صورت جامع و کامل و به زبان ساده به معرفی پودر ماهی، تاریخچه آن و  فرایند تولید آن بپردازیم.

پودر ماهی چیست؟

پودر ماهی محصولی است که از خشک‌سازی و خرد کردن ماهی‌های تازه و ریز و یا گونه‌های غیرمصرفی و بقایای فرآوری ماهی های خوراکی به دست می‌آید. این ماده سرشار از پروتئین، اسیدهای چرب امگا ۳، مواد معدنی و انواع ویتامین‌ها مانند ویتامین های گروه B بوده و به عنوان یک افزودنی ارزشمند در بخش‌های دامپروری، شیلات، کشاورزی و حتی صنایع آرایشی و بهداشتی به کار می‌رود. مراحل تولید این پودر معمولاً شامل شست‌وشوی اولیه، پخت، خشک کردن و سپس آسیاب کردن است تا ارزش تغذیه‌ای ماده خام حفظ شود و محصولی با کیفیت بالا حاصل گردد.

به دلیل ترکیبات غنی و مقوی، استفاده از آن در تغذیه دام و طیور موجب رشد بهتر و تقویت سیستم ایمنی می‌شود، در کشاورزی به بهبود باروری خاک کمک می‌کند و در خوراک حیوانات خانگی و آبزیان نیز کاربرد فراوان دارد. علاوه بر این، به‌عنوان یک منبع پایدار پروتئین، در بسیاری از حوزه‌های صنعتی جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است.

⬅️ مطلب پیشنهادی : غذای آبزیان چیست | ماهی ها چه غذایی می خورند؟

فرآیند تولید پودر ماهی (چگونه پودر ماهی تولید می شود؟)

• صید و تهیه مواد اولیه

این مرحله پایه و اساس کیفیت پودر ماهی با کیفیت است. ماهیان صید شده و کامل پس از صید از دریا به کارخانه در شرایط مناسب انتقال داده می شوند. رعایت اصل تازگی و مواد اولیه با کیفیت در این مرحله حیاتی است.

• انتقال و شستشو

پس از بررسی صحت و کیفیت ماهیان صید شده، ماهیان به سمت خط تولید اولیه انتقال داده می شوند. برای حذف خون، لجن، ناخالصی و آلودگی های سطحی با آب سرد و تمیز شستشو داده می شوند و سپس وارد مرحله بعدی، یعنی پختن می شوند.

• پخت

مواد خام وارد دستگاه های مخصوص جهت پختن می شوند. این کار باعث دناتوره شدن پروتئین‌ها، آزادسازی روغن و از بین رفتن عوامل بیماری‌زا می‌شود. هدف این مرحله جداسازی آسان روغن و آب از بافت ماهی است.

دناتوره شدن پروتئین ها : به معنی تغییر شکل ماهی بدون اینکه ترکیب شیمیایی آن تغییر کند.

• پرس و جداسازی

مخلوط پخته‌شده به پرس منتقل می‌شود تا آب و روغن از بخش جامد جدا گردد. در این مرحله دو محصول به‌دست می‌آید: مایع (آب و روغن) و کیک فشرده پروتئینی که درنهایت تبدیل به پودر ماهی می شود. مایع استخراج‌ شده به واحد جداسازی روغن فرستاده می‌شود تا روغن ماهی با ارزش، که خود یک محصول جانبی مهم است، تصفیه و استخراج گردد.

• خشک کردن

کیک پروتئینی که هنوز دارای رطوبت است، برای جلوگیری از فساد و همچنین قابلیت نگهداری بیشتر وارد دستگاه های خشک کن حرارتی و یا بخار می شود. در این مرحله، کنترل دقیق دما بسیار اهمیت دارد چراکه هم از سوختگی جلوگیری شود و هم ارزش غذایی پودر ماهی کاهش پیدا نکند.

• آسیاب و پودر کردن

محصول خشک شده، به آسیاب صنعتی منتقل می شود تا به ذرات یکنواخت و ریز تبدیل شود. در نهایت در این مرحله به پودر ماهی نهایی برای استفاده می رسیم. سپس این پودر ماهی وارد مرحله آخر می شود.

• الک کردن، بسته بندی و ذخیره سازی

پودر خشک شده برای رسیدن به ذرات یکنواخت و همچنین محصول نهایی با کیفیت الک می شود تا ذرات درشت تر، از ذرات یکنواخت جدا شوند. پس از جداسازی و رسیدن به یک پودر ماهی یکدست الک شده، وارد مرحله بسته بندی می شوند. دراین مرحله پودر ماهی تولید شده در کیسه های ضد نور و رطوبت بسته بندی شده و در انبار های خشک و خنک نگهداری می شوند و سپس پس از فروش به دست شما مصرف کنندگان عزیز می رسند.

ویژگی ها و ترکیبات پودر ماهی

پودر ماهی به خاطر مواد ارزشمند و ترکیبات گوناگونی که دارد، جایگاه ویژه‌ای در حوزه‌های مختلف پیدا کرده است. این پودر سرشار از پروتئین، چربی‌های مفید، اسید های امگا 3 و همچنین مواد آلی و معدنی مهمی مانند کلسیم، فسفر، آهن و روی و ویتامین های مختلف است. هر کدام از این مواد برای رشد، تقویت و حفظ سلامتی جانداران اهمیت زیادی دارند.

• ماده خشک
• پروتئین خام : 55-74.8%
• چربی :  تقریبا 9%
• انرژی ناخالص : 5080 کیلوکالری/کیلوگرم

مواد معدنی:

• کلسیم (Ca) : 33.7 گرم/کیلوگرم
• فسفر (P) : 25 گرم/کیلوگرم
• منیزیم (Mg) : 2.3 گرم/کیلوگرم
• زینک (Zn) : 103 میلی گرم/کیلوگرم

مزایای استفاده از پودر ماهی با کیفیت نسبت به دیگر مکمل ها

در صنایع مختلف مثل آبزیان و دام و طیور، منابع مختلفی از مکمل ها هستند که بر سلامتی، رشد مناسب، بهبود ضریب غذایی و افزایش کیفیت محصولات دامی و آبزیان تاثیر می گذارند. یکی از دلایلی که اهمیت پودر ماهی را تا این حد بالا برده، پروتئین بسیار بالا نسبت به کنجاله سویا و کنجاله کلزا و دیگر مکمل ها است. در ادامه به مقایسه پودر ماهی و دیگر مکمل های رایج می پردازیم تا دلایل برتری پودرماهی را بهتر درک کنیم.

⬅️ مطلب پیشنهادی : 10 راهکار موثر و سریع برای افزایش تولید شیر گاو [کامل و جامع]

کاربردهای پودر ماهی

پیش تر در خصوص مزایای پودر ماهی و ترکیبات آن خواندیم. میدانیم که کود ماهی کاربردهای گسترده ای در صنایع دارد. این محصول عمدتا در صنعت تغذیه و خوراک آبزیان، خوراک دام، خوراک طیور و تولید کود های آلی استفاده می شود که به تفکیک، به شرح کاربردهای پودر ماهی و تاثیرات مثبت آن می پردازیم.

فواید پودر ماهی برای دام : پودر ماهی غنی از لیزین، جذب پروتئین را در گاو و گوسفند بالا می برد و در اوایل شیردهی و رشد دام بسیار مناسب است. دیگر فایده این پودر، افزایش وزن، کارایی و کیفیت گوشت و شیر دام می باشد و حتی در گوسفندها و بره ها، رشد پشم را نیز افزایش می دهد.

فواید پودر ماهی برای طیور و مرغداری ها : مواد مغذی موجود در این پودر، رشد را در طیور بهبود می بخشد، کیفیت و تولید تخم را بیشتر می کند و در وزن گرفتن مرغ ها نیز تاثیر به سزایی دارد. پودرماهی در کاهش استرس و بهبود سیستم ایمنی در پرندگان و طیور نیز کمک بسزایی می کند.

تاثیر پودر ماهی روی آبزیان : پروتئین و آمینواسید های ضروری رشد سریع و تشکیل بافت را تضمین می کند و مصرف خوراک را بهبود می بخشد. همچنین تحقیقات نشان داده اند که مصرف پودر ماهی، عملکرد ایمنی و فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی و مقاومت در برابر بیماری ها را تقویت می کند.

بهترین گونه های ماهی برای تولید پودرماهی

برای تولید پودر ماهی از انواع مختلف ماهی ها استفاده می کنند و این تنوع در گونه ها، بر اساس موقعیت جغرافیایی کشور ها نیز متفاوت است. اصولا ماهی های کوچک و چرب منابع اصلی دریایی برای تولید پودر ماهی هستند؛ زیرا فاکتورهای هضم پذیری، نسبت پروتئین به وزن بالا و همچنین قابلیت صید در حجم بیشتر را دارا هستند.

ماهی متوتا/متو/کیلکا (به انگلیسی Anchovy / Anchoveta)  بیشترین و بزرگترین منبع ماهی برای تولید پودرماهی در دنیا می باشد. در رده دوم ماهی های ساردین و پیلچارد (از خانواده ساردین ماهیان)، از پرصید ترین گونه ها برای تولید پودر ماهی هستند. در کشورهای اروپایی، اسکاندیناوی و بریتانیا از شاه ماهی (ماهی خال خالی) (به انگلیسی Herring) و ماهی کاد (نام دیگر : پوت نروژی) (به انگلیسی Norway pout) برای تولید این محصول استفاده می کنند.

🇮🇷 در ایران به دلیل موقعیت مناسب جغرافیایی و آبی، از متوتا ماهیان، کیلکا و ساردین ها بیشتر برای تولید پودر ماهی استفاده می شود. این ماهیان در دریای خلیج فارس و عمان و همچنین در دریای خزر یافت می شوند و همچنین نوع دیگری از پودر ماهی از ضایعات ماهی تن کارخانجات شیلات نیز تولید می شود.

نتیجه گیری

پودر ماهی خشک، بهترین و به صرفه ترین منبع پروتئین برای دام، طیور و انواع آبزیان است که به عنوان یک ماده مغذی و بسیار قابل هضم در پرورش آنها و بهبود کیفیت مورد استفاده قرار می گیرد. باتوجه به مزایا و ترکیبات آن و همچنین خشک بودن این پودر، میتوان از آن برای مدت طولانی تری استفاده کرد و برای استفاده در دامپروری ها و مرغداری ها و همچنین مزارع پرورش ماهی توصیه می شود.